Erfrecht: wie heeft recht op de as van een overledene?
Mag je as van een overledene overal uitstrooien?
Het overlijden van een dierbaar familielid is voor alle betrokkenen een ingrijpende en emotionele gebeurtenis. Plotseling valt een nalatenschap open en moeten de erfgenamen met elkaar in conclaaf over de verdeling daarvan. Emoties lopen op en familieleden waar jaren geen contact tussen was, moeten ineens met elkaar om de tafel om te proberen zakelijke afspraken te maken. Daar gaat het nogal eens mis. Zo ook in een geval in mijn praktijk van enkele jaren terug. Ik schets de casus iets anders dan dat zij was ter bescherming van de privacy van de betrokken partijen.
Moeder had drie kinderen waarvoor zij niet kon of wilde zorgen, zodat deze kinderen al op jonge leeftijd bij opa zijn gaan wonen. Opa had ze jarenlang verzorgd en opgevoed tot zij meerderjarig waren. Het contact met moeder was vrijwel nihil. Opa overleed en werd overeenkomstig zijn wens gecremeerd. De kleinkinderen verzorgden de uitvaart. Moeder was door opa onterfd en niet welkom. De kleinkinderen hadden de nalatenschap van opa, die niet veel om het lijf had, om principiële redenen verworpen. Ze wilden namelijk niets met hun moeder te maken krijgen. Ze voorzagen gedoe en stress over de verdeling daarvan. Na crematie werd de as van opa bewaard in een urn. De wens van opa was om net zoals oma uitgestrooid te worden over de duinen van Noordwijk. So far so good.
Plotseling ging er de deurbel en stond de deurwaarder bij de kleinkinderen op de stoep. Hij had inmiddels in opdracht van moeder beslag gelegd op de urn van opa en moeder was een procedure begonnen tegen haar kinderen, waarin zij onder meer de urn met de as van opa opeiste. Zij was immers enig kind, ook al was zij onterfd door opa. Zij wilde kunnen rouwen bij de urn en een sieraad maken waarin de as van opa zat verwerkt. De urn moest dus naar moeder, de kleinkinderen hadden immers de nalatenschap van opa verworpen en daar dus niets over te zeggen. Volgens moeder voorzag de wet niet in een specifieke regeling als er sprake was van onenigheid onder nabestaanden met betrekking tot de beschikking over de as van een overledene. De kleinkinderen waren het hier niet mee eens, ze wilden de uitdrukkelijke wens van opa uitvoeren, zijn as uitstrooien dus. Ze vroegen mij om hen te helpen.
Hoe loopt dit af? Wie kreeg de urn?
De zaak diende bij de rechtbank ’s-Hertogenbosch. Zoals gezegd had moeder niet naar haar kinderen omgekeken en had grootvader de voogdij en zorg over de kinderen gekregen. Moeder was onterfd, de kleinkinderen tot erfgenamen en executeurs benoemd. Ze hadden echter de nalatenschap verworpen.
De rechter besliste toch dat de kleinkinderen konden beschikken over de urn. De Wet op de Lijkbezorging laat helemaal open wie de uitvaart regelt. Dat kan een familielid zijn, maar ook een vriend of buurman. De as wordt niet beschouwd als onderdeel van de nalatenschap van opa. Ingevolge artikel 18 van de Wet op de Lijkbezorging geldt verder dat in de lijkbezorging wordt voorzien door degene die het verlof voor de crematie of begrafenis heeft aangevraagd. Daaronder wordt begrepen het geven van een bestemming aan de as van het gecremeerd lijk. In dit artikel is tevens bepaald dat de lijkbezorging geschiedt “overeenkomstig de wens of vermoedelijke wens van de overledene”. Iemand die de uitvaart regelt moet dus wel de wens van de overledene uitvoeren. Die wens kan ook in het testament staan. Als iemand die de uitvaart regelt dat niet doet volgens de wens van de overledene, dan kunnen andere nabestaanden hier een stokje voor steken door inschakeling van de rechter. Aangezien dit in de praktijk wel eens spoedeisend zou kunnen zijn, kan dit door middel van een procedure in kort geding. Als de overledene immers is gecremeerd, terwijl hij begraven wilde worden, is het te laat.
In mijn zaak hadden de kleinkinderen de crematie zelf geregeld en betaald. Bovendien konden zij aantonen dat het de wens van opa was om net zoals zijn echtgenote te worden uitgestrooid over de prachtige duinen van Noordwijk. Hij vertelde vaak dat hij niet in een pot opgesloten wenste te worden, hij wilde niet ‘vastzitten’ in een urn. Hij had dit herhaaldelijk verteld aan verschillende dierbaren in zijn omgeving en had daarover ooit wel eens iets geschreven in een brief aan een vriend van hem. Door middel van overlegging van enkele getuigenverklaringen en de betreffende brief, was de rechter voldoende overtuigd van de wens van opa. Daarom mochten de kleinkinderen beschikken over de urn. De as van opa mocht dus worden uitgestrooid zoals door hem gewenst. Om moeder tegemoet te komen spraken ze met haar af dat zij voldoende tijd zou krijgen om op haar manier afscheid te nemen van opa door de urn nog enkele maanden in het crematorium te laten staan. Ook mocht zij bij de korte ceremonie van het uitstrooien van de as aanwezig zijn. Eind goed, al goed.
Mag je as van een overledene overal uitstrooien?
Je mag op veel plekken in Nederland as uitstrooien, zoals op open zee. Maar zijn er wel degelijk regels, die wel kunnen verschillen per gemeente. Ga dus vooraf altijd even bij de gemeente na wat wel of niet mag. Als je de as wilt verstrooien over privégrond van een ander dan moet je toestemming vragen aan die eigenaar. Wil je in een bos uitstrooien, dan moet je contact opnemen met Staatsbosheer. Ik kan me voorstellen dat dit in de praktijk niet altijd gebeurd. De as mag ook in eigen tuin worden verstrooid of begraven worden.
Wie is eigenaar van het lijk?
Niemand. Een lijk is geen eigendom van een erfgenaam, het is van niemand. Volgens het Nederlands recht kan niemand het eigendom hebben van een andere persoon, ook niet na diens overlijden. Het behoort dus niet tot de nalatenschap.
Heeft u een vraag over een vergelijkbare zaak? Dan kunt u uiteraard contact met mij opnemen.