Is het opmaken van een boedelbeschrijving verplicht en hoe kunt u uw legitieme portie opeisen als een van de erfgenamen niet meewerkt? Ik geef u de antwoorden aan de hand van een interessante rechtszaak die ik een paar jaar geleden heb behandeld voor twee Spaanse zussen bij de rechtbank Breda. Het verhaal was als volgt.
Het betrof een familie die in de jaren zestig en zeventig rondtrokken met een circus en als zij niet reisden, in Madrid verbleven. Vader was Nederlander, moeder Spaanse. Ze hadden twee dochters. Het huwelijk werd in 1977 ontbonden, vader hertrouwde later en kreeg nog een zoon. Moeder had twee appartementen in haar bezit, met hulp van haar ouders aangekocht in 1957. Ze overleed in 1987. Vader overleed in 2007 en benoemde zijn zoon tot enig erfgenaam en executeur. Bij testament legateerde vader aan zijn twee dochters "al zijn vermogensbestanddelen die zich in Spanje bevinden", daarmee beide appartementen bedoelende. De nalatenschap van vader bestond uit een aanzienlijk bedrag van enkele tonnen op de spaarrekening.
Beide dochters doen tijdig een beroep op hun legitieme portie. De zoon stelt zelf een overzichtje op, dat hij 'de boedelbeschrijving' noemt en heeft berekend dat nu zijn halfzussen al beide appartementen in Spanje toebedeeld hadden gekregen, zij nergens meer recht op hebben. Beide zussen laten het er niet bij zitten en vragen mij om advies.
Wat is een boedelbeschrijving en is dat verplicht?
Een boedelbeschrijving is een overzicht van alle bezittingen en schulden op overlijdensdatum. Het is een soort inventarisatie. Uitgangspunt is de marktplaatswaarde, niet de aanschafwaarde van de goederen. De boedelbeschrijving is verplicht als:
- de nalatenschap door een of meer erfgenamen beneficiair is aanvaard (dat is onder het voorrecht van boedelbeschrijving);
- de overledene in zijn testament een executeur heeft benoemd, die zijn benoeming heeft aanvaard;
- op bevel van de kantonrechter, op verzoek van bijvoorbeeld een erfgenaam of belanghebbende.
Als alle partijen akkoord zijn en het vrije beheer hebben over hun vermogen (niet: minderjarigen of iemand die failliet is), dan kan een boedelbeschrijving in een onderhandse akte, bijvoorbeeld een simpele schriftelijke overeenkomst. In alle andere gevallen moet deze in een akte bij de notaris worden vastgelegd. Ook een aangifte erfbelasting kan overigens dienen als onderhandse boedelbeschrijving.
Terug naar mijn zaak
Nu de zoon als executeur was benoemd, had hij dus de verplichting een boedelbeschrijving op te maken. Hij stelde echter dat het Nederlands huwelijksvermogensrecht van toepassing was op het huwelijk van zijn vader met de Spaanse moeder van de zussen en de onroerende zaken in Spanje dus in de huwelijksgemeenschap vielen. Vader was daarom voor de helft eigenaar van de appartementen. De waarde daarvan moest in mindering worden gebracht op de legitieme portie van de zussen die daardoor geen recht meer hadden op uitkering van een legitieme portie, aldus de zoon.
Ons standpunt was dat wat hier ook van zij, de ouders van de zussen zelf altijd zijn uitgegaan van het Spaanse huwelijksvermogensrecht en zo ook met elkaar zijn omgegaan. Volgens het Spaanse huwelijksvermogensrecht werden de door moeder gekochte appartementen beschouwd als privé-eigendom; ze zijn dan ook niet verdeeld bij de echtscheiding. Dus vallen ze niet in de nalatenschap van vader en is de legitieme portie van de zussen groter.
Wat is een legitieme portie?
Kinderen of kleinkinderen kunnen in een testament worden onterfd. Zij worden dan geen erfgenaam. De wet geeft hen wel te allen tijde recht op een geldbedrag. Dit bedrag noemt men de legitieme portie, degene die daar recht op heeft, een legitimaris. Opgelet!: een legitimaris hoeft niet op de hoogte gesteld te worden van het overlijden en moet zelf actie ondernemen en binnen vijf jaar zijn legitieme portie opeisen. Dat hoeft niet via de rechter, maar dat kan met een duidelijke, schriftelijke verklaring. De legitieme portie bedraagt de helft van wat het kind zou hebben gekregen als er geen testament was. Meestal kan het onterfde kind pas het geld opeisen als ook de langstlevende echtgenoot is overleden.
Hoe was de uitspraak?
Terug naar de zaak over de Spaanse zussen.
De rechtbank Breda bepaalt aan de hand van allerlei verdragen en jurisprudentie (uitspraken van rechters in het verleden) dat inderdaad het Nederlands huwelijksvermogensrecht van toepassing is op het huwelijk. Dat betekent dat moet worden uitgegaan van algemene gemeenschap van goederen. Ik heb echter zoals gezegd namens de zussen aangevoerd dat dit het Spaanse huwelijksvermogensrecht moet zijn door allerlei argumenten naar voren te brengen en aktes en stukken te tonen, waaruit bleek dat vader en moeder er altijd zelf van uit zijn gegaan dat de appartementen niet verdeeld behoefden te worden en eigendom waren van moeder alleen. De rechtbank ging hierin mee en paste daarom bij wijze van hoge uitzondering toch dit Spaanse recht toe en kwam tot de conclusie dat de appartementen niet tot de nalatenschap van vader behoorden en dat vader dus niets na te laten had aan zijn dochters. Op de legitieme porties van hen hoefde dus niets in mindering te worden gebracht. De rechtbank stelde zelf eennieuwe boedelbeschrijving vast en veroordeelde de zoon tot betaling van ruim € 65.000,--. Verder moest hij alle stukken afgegeven waar zijn zussen om hadden gevraagd, zodat ze precies konden berekenen waar ze recht op hadden. Met de zoon is uiteindelijk een acceptabele regeling getroffen.
Al met al een goed einde aan een lange familiestrijd. Het leuke aan het slot was dat de zussen en broers die elkaar al jaren niet hadden gezien, gebroederlijk naderhand het café zijn ingedoken, waarbij ze weer een goed contact met elkaar hebben opgebouwd.
Heeft u interesse in de uitspraak? Dan kan ik u deze toesturen.
Heeft u vragen over een boedelbeschrijving, executeur of legitieme portie? Neem dan contact met mij op.